آیا ادبیات امروز هنوز میتواند جهان را تغییر دهد؟
- Baset Orfani
- Jul 9
- 3 min read
۱. مقدمه: واژهها و جهان؛ رابطهای دیرین و پرمخاطره
از نخستین افسانههایی که در شبهای تارِ پیشاتاریخ گرد آتش روایت میشدند، تا مانیفستهای انقلابی، اشعار تبعیدیان، و رمانهای زیرزمینی، ادبیات همواره نهتنها بازتاب جهان، بلکه تلاشی برای دگرگونکردن آن بوده است.ادبیات، این فرزند تبعیدیِ واقعیت و رؤیا، هرگز از امید به تغییر، فاصله نگرفته است.اما اکنون، در عصری که سلطهٔ رسانه، سرعت، و تصویر بر اندیشه چیره شده، این پرسش بهشکلی تلخ و جدی مطرح است:آیا ادبیات هنوز قدرت دارد؟ آیا واژهها همچنان میتوانند جهان را دگرگون کنند؟ یا صرفاً پژواکیاند در خلأ؟
۲. تاریخچهای از تغییر: ادبیات بهمثابه کنش اجتماعی
تاریخ ادبیات، گواهیست بر لحظاتی که واژهها جهان را تکان دادند:
وقتی ویکتور هوگو در «بینوایان» صدای فقرا را به فریاد بدل کرد؛
وقتی هریت بیچر استو با «کلبه عمو تام» مسیر جنگ داخلی آمریکا را تسریع کرد؛
یا هنگامیکه ماکسیم گورکی و نویسندگان رئالیست سوسیالیست، جهانبینی طبقاتی را وارد صحنه جهانی کردند؛
و حتی زمانی که سارتر، کامو، آندره مالرو و دیگر نویسندگان اگزیستانسیالیست، ادبیات را به سلاحی علیه بیمعنایی و سکوت تبدیل نمودند.
در جهان فارسیزبان نیز، نیمایوشیج، شاملو، فروغ، دولتآبادی، صادق هدایت و دیگران، نشان دادند که قلم میتواند در برابر استبداد، فقر، سنتهای پوسیده و تاریکی مقاومت کند.اما این سنت دیرینه اکنون زیر پرسشی تازه قرار گرفته است. چرا؟
۳. بحران معاصر: مخاطب خسته، رسانهٔ سریع، جهان پراکنده
در قرن بیستویکم، جهان دچار «فروپاشی تمرکز» شده است. ما با هجوم تصویر، داده، و سرعت، مواجهایم.ادبیات که ذاتاً کند، تأملبرانگیز، و عمیق است، در برابر این سیلاب دیجیتال آسیبپذیر شده.پرسش اینجاست که آیا مخاطب امروز اصلاً حوصلهٔ اندیشیدن دارد؟چگونه میتوان میان طوفان توییتها، ویدیوها و شبکههای اجتماعی، برای یک رمان صد صفحهای وقت گذاشت؟
از سوی دیگر، بازار کتاب، تبدیل به صنعتی پولمحور شده است؛ بسیاری از آثار ادبی امروز بیشتر برای فروش تولید میشوند تا برای تحول اجتماعی یا درونی.رمانهای پرفروش گاه از عمق تهیاند، و شاعران به حاشیه رانده شدهاند.و با این حال، نور ضعیفی هنوز در انتهای این تونل سوسو میزند.
۴. اشکال تازهی مقاومت: ادبیات در پوششهای نوین
با وجود بحرانها، ادبیات نهتنها زنده مانده، بلکه خود را با شرایط نو وفق داده است.
رمانهای صوتی، پادکستهای روایی، شعرهای اینستاگرامی، ادبیات مینیمال در قالب پستهای وبلاگی، همه و همه، تلاشیاند برای نجات جوهرهٔ کلمه از فروپاشی معنا.
در کشورهای در حال جنگ، یا تحت سانسور، نویسندگان هنوز با زبانهای رمزی، استعارهها، و اسطورهسازی، حقایق را روایت میکنند.
ادبیات مقاومت کرده؛ نه لزوماً با فریاد، بلکه با زمزمههایی سرسخت.ادبیات میداند که دگرگونی همیشه یکشبه اتفاق نمیافتد، اما بذرهای آینده را امروز میکارد.
۵. ادبیات و تغییر درونی؛ جهان، از درون آغاز میشود
حتی اگر ادبیات نتواند قانون وضع کند، یا دولت سرنگون سازد، قدرتی دارد که کمتر چیزی در جهان با آن برابری میکند: قدرت دگرگونکردن فرد.ادبیات به ما یاد میدهد ببینیم، بفهمیم، حس کنیم، رنج بکشیم و عشق بورزیم.این تغییر درونی، هرچند نامحسوس، اما ریشهای است. و همین تغییر فردی است که میتواند ـ آهسته و آرام ـ جامعه را نیز دگرگون کند.
شعر فروغ نه دنیا را فتح کرد، نه مرزها را شکست، اما نگاه زن ایرانی به خویشتن را برای همیشه تغییر داد.رمانهای کافکا قوانین را تغییر ندادند، اما چشم جهان را به بیگانگی مدرن باز کردند.ادبیات، حتی در سکوت، کار خود را میکند.
۶. نتیجهگیری: واژههایی که هنوز میتوانند بسازند، بشکنند، برانگیزند
ادبیات، اگرچه در حاشیه رانده شده، اگرچه خسته است، اما هنوز زنده است.این زندگی، در لایههای پنهان ذهنها جاریست؛ در آن نوجوانی که با خواندن «مرشد و مارگاریتا» جهان را بهشکلی دیگر میبیند؛ در زنی که با شعرهای سیلویا پلات، جرأت نوشتن پیدا میکند؛ در مردی که پس از خواندن «مسخ»، برای نخستینبار مفهوم بیگانگی را لمس میکند.
ادبیات شاید دیگر جهان را مثل گذشته تغییر ندهد،اما هنوز جهانهای درونی را متحول میکند.و همین برای آغاز یک تغییر بزرگ، کافیست.
از ابراز محبت و نظرات خوب شما بسیار سپاسگزاریم!
حضور شما در صفحه ادبی (فراز) به ما انگیزه میدهد تا با اشتیاق بیشتری در مسیر رشد و حمایت از ادبیات گام برداریم.
برای حمایت مستمر از فعالیتهای ادبی فراز، خواهشمندیم صفحه ما را دنبال کنید و به وبسایت رسمیمان به آدرس www.faraaaz.com
مراجعه کنید تا از آخرین اخبار و خدمات بنگاه انتشاراتی فراز مطلع شوید.
با احترام
بنگاه انتشاراتی فراز
ایمیل: support@faraaz.no
وبسایت ما:
Comments