سندروم ایمپاستر در نویسندگان خلاق
- Baset Orfani
- Jul 19
- 3 min read
۱. تعریف و منشأ روانشناختی سندروم ایمپاستر
سندرم ایمپاستر یا «نشانگان فریبکاری» (Impostor Syndrome)، حالتی روانی است که طی آن فرد، علیرغم دستاوردهای واقعی، احساس میکند شایستهی موفقیتهایش نیست و دیر یا زود بهعنوان یک «تقلبی» یا «فریبکار» افشا خواهد شد. این پدیده اولین بار در سال ۱۹۷۸ توسط روانشناسان «پالین کلنس» و «سوزان ایمز» معرفی شد، و بهویژه در میان افراد با عملکرد بالا مشاهده میشود.
این حالت ذهنی، اغلب در اثر ترکیبی از عوامل شخصیتی (مانند کمالگرایی، اضطراب، عزتنفس پایین) و محیطی (مانند انتظارات فرهنگی، فشارهای حرفهای، یا نابرابریهای جنسیتی و نژادی) پدید میآید. کسانی که دچار این سندروم هستند، موفقیت خود را به بخت، تصادف، یا مهربانی دیگران نسبت میدهند و شکست را به ناتوانی ذاتی خویش. در نتیجه، از پذیرش تحسینها میگریزند و دچار اضطرابی دائمی برای اثبات خود میشوند.
در دنیای خلاقیت و ادبیات، که معیارهای سنجش موفقیت اغلب ذهنی، مبهم و ناپایدارند، سندروم ایمپاستر بستر مناسبی برای رشد مییابد. نویسندگان، شاعران و هنرمندان که با دنیای درونی، تخیل و ارزیابیهای عاطفی سر و کار دارند، بیش از دیگران در معرض این پدیده قرار میگیرند.
۲. نویسنده و اضطراب از تقلبی بودن: روانشناسی خلاقیت
نویسندگی، بیش از آنکه کنشی صرفاً فکری باشد، یک کشمکش درونی است میان خودِ خلاق و خودِ قضاوتگر. نویسنده با هر جمله، خود را در معرض دیده شدن قرار میدهد و همزمان، با اضطرابِ دیدهشدن نیز روبهرو میشود. بسیاری از نویسندگان بزرگ، علناً یا در نامهها و یادداشتهایشان، از احساس «تقلبی بودن» یاد کردهاند. مایا آنجلو، نویسندهی نامدار آمریکایی، اعتراف میکند: «هر بار که کتابی منتشر میکنم، از خودم میپرسم که کی آنها خواهند فهمید که من واقعاً نمیدانم چه کار میکنم.»
این پدیده، تا حدی از ماهیت فرآیند خلاق میآید. نوشتن، کنشی غیرقطعی، وابسته به الهام، و اغلب مبهم است. اثر نهایی، نتیجهی ساعتها تلاش، شکست، بازنویسی و تردید است، اما مخاطب تنها محصول نهایی را میبیند. این گسست میان رنجِ تولید و تأثیرِ محصول، احساس ناپایداری و تزلزل در هویت خلاق ایجاد میکند.
از سوی دیگر، خلاقیت ذاتاً با نوآوری و ریسک همراه است. نویسندهای که مسیر تازهای را میپیماید، اغلب بدون اطمینان از درستی آن پیش میرود. چون نمیتواند به اصول ثابتی تکیه کند، دچار اضطراب مشروعیت میشود. این اضطراب با فضای رقابتی، مقایسه با بزرگان ادبیات، و فشار برای تولید مداوم، تشدید میشود و سندروم ایمپاستر را پدید میآورد.
۳. تأثیرات، پیامدها و راههای مواجهه
سندرم ایمپاستر میتواند هم زیانبار و هم محرک باشد. از یکسو، میتواند فرد را به شکاکیتی سالم، تلاش مداوم برای بهبود و فروتنی سازنده سوق دهد. از سوی دیگر، در شکل شدید آن، موجب اضطراب، افسردگی، اجتناب از موقعیتهای خلاقانه، یا حتی ترک حرفه میشود.
نویسندهای که بهطور مداوم خود را دروغین میبیند، ممکن است از انتشار اثرش اجتناب کند یا از پذیرش جوایز و تمجیدها خجالتزده شود. همچنین این سندروم میتواند رابطهی نویسنده را با خوانندگان، ویراستاران و جامعهی ادبی مختل کند، چراکه فرد احساس میکند هویتی جعلی دارد که نباید فاش شود.
راهکارهای مقابله با این سندروم، شامل شناخت و پذیرش احساسات بدون داوری، ایجاد شبکههای حمایتی از نویسندگان همدل، یادگیری مهارتهای ذهنآگاهی (mindfulness)، و بازسازی روایت درونی از موفقیت است. همچنین، بازگشت به ریشههای نوشتن بهعنوان ابزاری برای بیان و نه تأیید اجتماعی، میتواند قدرت رهاییبخشی داشته باشد.
در برخی موارد، درمان روانشناختی نیز میتواند مفید باشد، بهویژه درمانهای شناختی-رفتاری که به تغییر الگوهای فکری ناسالم کمک میکنند. مهمتر از همه، بازشناسی این نکته است که بسیاری از خلاقان بزرگ، از ویرجینیا وولف تا فرانتس کافکا، با همین احساس زیستهاند و این احساس، بخشی از سفر خلاقانه آنها بوده، نه نشانهای از بیلیاقتی.
نتیجهگیری
سندرم ایمپاستر، صرفاً یک اختلال نیست؛ بازتابی است از پیچیدگی روان انسانِ خلاق در رویارویی با اضطرابِ اصالت، ارزش و دیدهشدن. نویسندگان، به دلیل زیستن در مرزهای عاطفه، خیال و واژه، بیش از دیگران مستعد چنین احساسی هستند. اما درک این واقعیت که این احساس، بخشی از مسیر خلاقانه است نه مانعی برای آن، میتواند به رهایی و رشد نویسنده بینجامد. در جهانی که تشویق به خودنمایی و رقابت مداوم است، شاید صداقت دربارهی این تزلزلها، انسانیترین و قدرتمندترین موضعی باشد که یک نویسنده میتواند اتخاذ کند.
از ابراز محبت و نظرات خوب شما بسیار سپاسگزاریم!
حضور شما در صفحه ادبی (فراز) به ما انگیزه میدهد تا با اشتیاق بیشتری در مسیر رشد و حمایت از ادبیات گام برداریم.
برای حمایت مستمر از فعالیتهای ادبی فراز، خواهشمندیم صفحه ما را دنبال کنید و به وبسایت رسمیمان به آدرس www.faraaaz.com
مراجعه کنید تا از آخرین اخبار و خدمات بنگاه انتشاراتی فراز مطلع شوید.
با احترام
بنگاه انتشاراتی فراز
ایمیل: support@faraaz.no
وبسایت ما:
Comments