شیخ بهایی (شاعر، ریاضیدان، فقیه و معمار)
- Baset Orfani
- Jul 30
- 3 min read
۱. زندگینامه و زمینه تاریخی
شیخ بهایی با نام کامل «بهاالدین محمد بن حسین عاملی» در سال ۹۵۳ هجری قمری (۱۵۴۷ میلادی) در بعلبک لبنان کنونی به دنیا آمد. او از خاندان علمی و مذهبی اهل جبل عامل بود؛ منطقهای که در سدههای گذشته کانون فکری مهم شیعیان بهشمار میرفت. پدر او، شیخ حسین بن عبدالصمد، از علمای برجسته آن زمان بود و بهدلیل آزار عثمانیان، در دوران کودکی محمد، به ایران مهاجرت کرد. آنان نخست به قزوین، پایتخت صفویان، آمدند و سپس با گسترش حوزهٔ حکومتی صفویان، به اصفهان رفتند.
در دوران سلطنت شاه عباس اول، شیخ بهایی بهعنوان یکی از چهرههای ممتاز علمی، ادبی و دینی، جایگاهی ویژه در دربار صفوی یافت. او در مدت زندگیاش، با دانشمندان بزرگی چون ملاصدرا، میرداماد و فیض کاشانی ارتباط داشت و نقش مهمی در گسترش فرهنگ و اندیشهٔ شیعی در ایران عصر صفوی ایفا کرد. لقب رسمی او «شیخالاسلام» بود و سالها بهعنوان عالیترین مقام دینی کشور فعالیت میکرد. شیخ بهایی در سال ۱۰۳۰ هجری قمری (۱۶۲۱ میلادی) در اصفهان درگذشت و پیکرش بنا بر وصیتش، در حرم علی بن موسیالرضا (ع) در مشهد دفن شد.
۲. آثار علمی و ادبی
شیخ بهایی از جمله نوابغ چندبعدی تاریخ ایران است که آثارش در حوزههای مختلفی چون فقه، حکمت، ریاضیات، مهندسی، معماری، ادبیات و عرفان گسترده است. در ادبیات فارسی و عربی، دیوان اشعاری از او باقی مانده که سرشار از مضامین عرفانی و حکیمانه است. اشعار فارسی او معمولاً ساده، پرمغز، و متأثر از سبک سهل ممتنع سعدی است. مثنوی معروف «نان و حلوا» یکی از آثار برجستهٔ او در عرفان عملی بهشمار میرود. همچنین کتابهایی چون «کشکول» که ترکیبی از حکایات، اندیشهها، اشعار و تأملات اوست، همچنان مورد توجه پژوهشگران است.
در حوزهٔ ریاضی و علوم تجربی، شیخ بهایی تألیفات مهمی دارد که نشاندهندهٔ تسلط او بر ریاضیات، هندسه، ستارهشناسی و حتی جغرافیا است. یکی از معروفترین آثار علمی او «تشریحالافلاک» است که در حوزهٔ نجوم نوشته شده و مدتها در مدارس سنتی ایران تدریس میشده است. همچنین گفته میشود وی در طراحی معماری مسجد شاه اصفهان، تقسیم آب قناتها و ساخت حمام شیخ بهایی با فناوری اسرارآمیز حرارتی نقش داشته است، گرچه برخی از این موارد آمیخته با افسانهاند.
۳. جایگاه فکری و میراث فرهنگی
شیخ بهایی در سنت فکری ایرانی-اسلامی، نماد تلفیق علم و دین، فقه و عرفان، و منطق و شعر است. او همچون بسیاری از اندیشمندان دورهٔ صفوی، نمایندهٔ دورهای است که در آن، مرزهای معرفتی میان علوم عقلی و نقلی هنوز جدا نشده بود. در آثار او، نشانههای عقلگرایی فلسفی با گرایشهای عرفانی توأمان دیده میشود؛ چنانکه هم در زمینهٔ اصول فقه و تفسیر قرآن دارای آثار است و هم در اشعارش، شور عرفانی و نگاه باطنی به هستی موج میزند.
از نظر میراث فرهنگی، تأثیر شیخ بهایی هم در تاریخ علمی ایران باقی مانده و هم در حافظهٔ عمومی مردم. هنوز هم بسیاری از نهادهای آموزشی و دانشگاهی ایران، با افتخار نام او را بر خود دارند. همچنین بهواسطهٔ تلفیق کمنظیر علوم نظری و عملی در آثارش، او الگویی است از عالمی جامعالاطراف که هم بر دین مسلط است و هم بر دنیا.
شیخ بهایی را میتوان نمونهای برجسته از چهرههای فرهنگی ایران دانست که اندیشهاش در مرزهای جغرافیایی، زبانی و معرفتی فراتر رفته و در حافظهٔ تاریخی جهان اسلام جای گرفته است.
برای حمایت مستمر از فعالیتهای ادبی فراز، خواهشمندیم صفحه ما را دنبال کنید و به وبسایت رسمیمان به آدرس www.faraaaz.com
مراجعه کنید تا از آخرین اخبار و خدمات بنگاه انتشاراتی فراز مطلع شوید.
با احترام
بنگاه انتشاراتی فراز
ایمیل: support@faraaz.no
وبسایت ما:
Comments