زندگینامهٔ آلبرت بندورا
- Baset Orfani
- Jul 20
- 3 min read
۱. مقدمه: روانشناسی در عصر رفتارگرایی و ظهور چهرهای تحولساز
آلبرت بندورا (Albert Bandura) یکی از چهرههای برجسته و تأثیرگذار در روانشناسی قرن بیستم و بیستویکم بهشمار میآید. او با نظریهی «یادگیری مشاهدهای» و مفهوم «خودکارآمدی»، زمینههای رفتارگرایی و شناختگرایی را به هم پیوند داد و روانشناسی اجتماعی، تربیتی و بالینی را دگرگون ساخت. بندورا نهتنها منتقد نظریههای مکانیکی رفتارگرایی بود، بلکه راهی نو در درک انسان بهعنوان موجودی فعال، خودناظر، و خودتنظیمکننده گشود. آثار او، که بهویژه در نظریهی «یادگیری اجتماعی» و «نظریه شناختی-اجتماعی» متبلور شدهاند، هنوز هم در آموزش، رسانه، رواندرمانی، و علوم اعصاب کاربردی زندهاند.
۲. تولد، تحصیل و زمینههای فکری آغازین
آلبرت بندورا در ۴ دسامبر ۱۹۲۵ در دهکدهای کوچک بهنام «موندِر» در ایالت آلبرتا، کانادا، به دنیا آمد. پدرش اهل اوکراین و مادرش از لهستان بود؛ خانوادهای مهاجر که با سختکوشی و سادگی، ارزشهای اولیهی زندگی را به او آموختند. بندورا تحصیلات ابتدایی خود را در مدارس روستایی گذراند و از همان آغاز، علاقهاش به درک کنشهای انسانی و رفتارهای اجتماعی نمایان شد.
او در سال ۱۹۴۹ از دانشگاه بریتیش کلمبیا در ونکوور لیسانس روانشناسی گرفت و سپس برای ادامه تحصیل به ایالات متحده رفت. بندورا در دانشگاه آیووا، که در آن زمان مرکز مهمی برای رفتارگرایی و روانشناسی تجربی بود، دورهی دکتری خود را گذراند و در سال ۱۹۵۲ با دفاع از رسالهای دربارهی پرخاشگری و یادگیری، مدرک دکتری خود را دریافت کرد.
۳. نظریهها و آثار علمی: از یادگیری مشاهدهای تا خودکارآمدی
بندورا بیش از هر چیز با نظریهی یادگیری اجتماعی (Social Learning Theory) شناخته میشود که بعدها به نظریهی شناختی-اجتماعی (Social Cognitive Theory) توسعه یافت. او معتقد بود که یادگیری نهتنها از راه پاداش و تنبیه مستقیم، بلکه از طریق مشاهدهی رفتار دیگران و پیامدهای آن نیز صورت میگیرد. این نظریه نقطهی عطفی در عبور از رفتارگرایی سختگیرانه بهسوی رویکردی شناختی-اجتماعی بود.
یکی از آزمایشهای معروف او، «آزمایش بوبو دال» بود که نشان داد کودکان از طریق مشاهدهی رفتار پرخاشگرانهٔ بزرگسالان، خود نیز رفتار پرخاشگرانه از خود بروز میدهند. این یافتهها اثباتی بود بر قدرت سرایت رفتار از طریق الگوها، بهویژه در کودکی.
بندورا همچنین مفهوم «خودکارآمدی» (Self-Efficacy) را مطرح کرد؛ ایدهای که بر این باور استوار بود که باور فرد به تواناییهای خود برای انجام یک کار، تأثیر چشمگیری بر موفقیت، انگیزش و تابآوری او دارد. این مفهوم بعدها در روانشناسی تربیتی، مدیریت، سلامت روان، و برنامهریزی رفتاری کاربردی گسترده یافت.
۴. جایگاه علمی و تأثیر جهانی
بندورا استاد دانشگاه استنفورد بود و بیش از شش دهه از عمر خود را صرف تدریس، پژوهش، و ترویج اندیشههای نوین روانشناسی کرد. او نویسندهی آثار مهمی چون یادگیری اجتماعی و رشد شخصیت (1963)، نظریه یادگیری اجتماعی (1977)، و خودکارآمدی: تمرین کنترل (1997) است. نظریات او پلی میان رفتارگرایی، روانشناسی شناختی، و جامعهشناسی ایجاد کردند و منبع الهام روانشناسانی در زمینههای گوناگون شدند.
آلبرت بندورا از جمله معدود روانشناسانی بود که هم در نظریه و هم در کاربردهای عملی، نفوذی گسترده داشت. او به عنوان رئیس انجمن روانشناسی آمریکا (APA) در سال ۱۹۷۴ انتخاب شد و در سال ۲۰۰۲ نشان ملی علوم رفتاری ایالات متحده را دریافت کرد. در نظرسنجیهایی که در دهههای اخیر انجام شد، بندورا همواره در میان پنج روانشناس تأثیرگذار قرن بیستم قرار گرفت، در کنار چهرههایی چون فروید، اسکینر و پیاژه.
۵. سالهای پایانی و میراث ماندگار
آلبرت بندورا تا واپسین سالهای زندگی فعالانه در حوزه پژوهش حضور داشت و در کنار کار دانشگاهی، در حوزههای سلامت روان، آموزش و تربیت، رسانه و سیاست عمومی نیز مشارکت علمی داشت. او در ۲۶ ژوئیه ۲۰۲۱ در سن ۹۵ سالگی در کالیفرنیا درگذشت.
میراث بندورا تنها به کتابها و نظریههایش محدود نمیشود؛ بلکه بهمثابه یک متفکر مستقل، پلیساز میان نظریه و عمل، میان ذهن و رفتار، و میان فرد و جامعه باقی مانده است. اندیشهی او دربارهی مشاهده، الگوبرداری، و نقش باورهای فردی در کنترل سرنوشت، هنوز هم در عرصههای گستردهی زندگی انسان کاربرد دارد. بندورا در میان روانشناسان، الگویی از روش علمی متعهد، نگاه انسانی، و رویکردی میانرشتهای بود؛ کسی که بهدرستی، روانشناسی را از اتاقهای آزمایشگاهی به زندگی روزمره برد.
از ابراز محبت و نظرات خوب شما بسیار سپاسگزاریم!
حضور شما در صفحه ادبی (فراز) به ما انگیزه میدهد تا با اشتیاق بیشتری در مسیر رشد و حمایت از ادبیات گام برداریم.
برای حمایت مستمر از فعالیتهای ادبی فراز، خواهشمندیم صفحه ما را دنبال کنید و به وبسایت رسمیمان به آدرس www.faraaaz.com
مراجعه کنید تا از آخرین اخبار و خدمات بنگاه انتشاراتی فراز مطلع شوید.
با احترام
بنگاه انتشاراتی فراز
ایمیل: support@faraaz.no
وبسایت ما:
Comments